طراحی معماری حسینیه و مسجد

بناهای مذهبی، نماد تفکر پیروان یک مذهب‌اند. در جامعه شیعی ایران نیز پس از دوره صفویه، طراحی معماری حسینیه و مسجد که ویژه برگزاری مراسم مذهبی هستند، بیشتر مورد توجه قرار گرفت. ویژگی های بسیار متنوع در نظام کالبدی معماری و نیز موقعیت شهری مساجد و حسینیه ها، نشان دهندە تنوع عوامل دخیل در شکل گیری آن هاست.

طراحی معماری انواع حسینیه و مسجد

برای طراحی معماری حسینیه و مسجد باید بدانیم که انواع مساجد از لحاظ مساحت و جمعیت عبارت اند از:

مساجد زیرمحله‌ای: در بسیاری ازمحلات علاوه بر یک مسجد محله ممکن است مساجد کوچک ساخت مسجد با عرصه کمتر از ۵٠٠ مترمربع نیز ساخته شود که معمولا با وقف افراد خیر ساخته می‌شوند و در عین کوچکی و سادگی از فضای روحانی خوبی برخوردار است.

مساجد محله‌ای: مساحت عرصه این مساجد طبق مصوبه شورای عالی معماری وشهرسازی، در حدود ۵٠٠مترمربع می باشد.

مساجد ناحیه‌ای: مساحت زمین این مساجد طبق مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، در حدود ١٠٠٠مترمربع می‌باشد.

مساجد منطقه‌ای : مساحت زمین این مساجد طبق مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، در حدود ٢٠٠٠مترمربع در می باشد.

فضاهای مورد نیاز در طراحی معماری حسینیه و مسجد

فضاهای مورد نیاز در طراحی معماری حسینیه و مسجد عبارتند از: پیش فضا، صحن، شبستان، طراحی مسجد کفشداری، فرادا خوانی، سرویس‌های بهداشتی و وضوخانه، دفتر مسجد و اتاق روحانی، انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی، محل زندگی خادم، کتابخانه، اتاق نگهداری کودکان و سالن ورزش و فضاهای پیش‌بینی نشده. ارتفاع مفید شبستان، در مساجد ناحیه‌ای و منطقه‌ای با مساحت فضای اختصاص یافته به شبستان تناسب داشته باشد. در مساجد محله‌ای حداقل ارتفاع شبستان، ساخت مسجد از کف تا زیرسقف، در صورتی که شبستان فاقد نیم‌طبقه باشد، ۵ متر و در صورت وجود نیم طبقه حداقل ارتفاع شبستان حدود ۵متر از زمین تا زیر سقف بصورتی که ارتفاع مفید از کف تا زیر سقف نیم طبقه، حدود ۴متر باشد. در طراحی معماری حسینیه و مسجد و همچنین تکایا باید در نظر داشت که این سه از نظر کارکرد شباهت های زیادی با یکدیگر دارند. که این امر تمایز کامل آنها را مشکل می سازد. با این حال می توان گفت که تکیه توع گسترده تری از بناها را شامل می شود. تکایا کاربرد وسیع تری نسبت به حسینیه ها دارند. تکایا صرفا کاربرد مذهبی نداشته، بلکه نمایش های آیینی و حماسی نیز در آن انجام می شده است. در تکیه ها سکویی در وسط برای اجرای نمایش در نظر می گرفتند.

ویژگی های طراحی معماری حسینیه

در طراحی معماری حسینیه و مسجد ، حسینیه ها باید فضای گسترده ای را برای مردم فراهم می کردند تا آن ها به راحتی بتوانند حرکت کنند. از مهم ترین ویژگی هایی که حسینیه ها باید داشته باشند این است که تعدیل دمای آن ها به درستی انجام گیرد. حتما شما هم در مکان هایی بوده اید که اجتماع زیادی در آن حضور دارند، طبیعتا این اجتماع تنفس می کنند و با خروج دی اکسید کربن هوای محیط را گرم می کنند، شما باید با استفاده از تهویه مناسب به خروج هوای گرم کمک کنید. در طراحی معماری حسینیه و مسجد عناصر مشترکی وجود دارند که عبارتند از : صحن مرکزی روباز که مورد استفاده دسته های عزاداری قرار می گیرد. ایوان ها، شاه نشین ها و تاق نماهای یک طبقه یا دو طبقه دور تا دور صحن که مورد استفاده شرکت کنندگان در عزاداری قرار می گیرد. نمازخانه و فضای اصلی سر پوشیده. فضاهای مورد نیاز دیگر مانند آشپزخانه، وضو خانه و آب انبار. در بعضی از حسینیه ها سکویی نیز در وسط برای اجرای شبیه خوانی و تعزیه خوانی می ساختند.

در طراحی معماری حسینیه و مسجد طراحی دسترسی ها به نحوی باشد که باعث تسهیل کنترل جمعیت مسجد گردد. باید از پیچیده نمودن مسیر های ارتباطی پرهیز کرد. دید مناسب به فضای باز جهت بالا بردن کیفیت دسترسی های مسجد تأمین شود. به ماهیت چند عملکردی مسیرهای دسترسی درون مسجد توجه شود. ارتباط شبستان، صحن و سایر فضاهای قابل استفاده بصورتی طراحی شود که در مواقع خاص برگزاری نماز جماعت اتصال صفوف نمازگزاران ممکن باشد. سلسله مراتب فضاهای مسجد در طراحی معماری حسینیه و مسجد عبارت است از: جلوخان، هشتی ورودی، صحن، پیش ورودی به شبستان و شبستان. در طراحی معماری حسینیه و مسجد استفاده از آسانسور در صورتیکه شبستان و سرویسهای بهداشتی در طبقه همکف مستقر نباشند الزامی است.

مصالح مورد استفاده در طراحی معماری حسینیه و مسجد

مصالح مورد استفاده در طراحی معماری حسینیه و مسجد خشت خام و آجر و پوششهای آنها تاق و گنبد و در مواردی تیرپوش است و تزییناتی مانند آجرکاری، کاری، آیینه کاری دارند. از جمله تکایا و حسینیه هایی که تزیینات غنی دارند، می توان تکیه معاون الملک کرمانشاه و حسینیه امینی های قزوین و حسینیه مشیریه شیراز را نام برد. در یزد محوطه و فضای تکیه بزرگ امیر چخماق با ساخت و سازهای شهری و خیابان کشی ها، از میان رفته است. اما در کنار میدان هنوز بخشی از بنای تکیه مرتفع، پله پله ای و مزین به کاشی کاری های زیبا واقع است. تقارن، تعادل و زیبایی این بنا آن را به عنوان یکی از عناصر شاخص شهر یزد تبدیل کرده است.

الزامات طراحی معماری حسینیه و مسجد

در طراحی معماری حسینیه و مسجد از مصالح استاندارد توسط مجریان صاحب صلاحیت استفاده شود. امکان دسترسی خودروهای امدادی از معبر اصلی به مسجد فراهم باشد. بررسی کیفیت ابنیه مجاور زمین مسجد از نظر خطرات احتمالی و ارائه گزارش آن قبل از شروع طراحی انجام شود. ضوابط ومقررات ملی ساختمان در طراحی پله ها و پاگردها رعایت شود. در طراحی معماری حسینیه و مسجد خروجی های اضطراری و سطوح باز اطراف و صحن مسجد جهت امکان تخلیه سریع جمعیت در مواقع بحران تلمین شود. سرویس های بهداشتی، آشپزخانه، موتورخانه، دودکش ها و هواکش ها با رعایت جهت باد و استانداردهای لازم جانمایی شود.

در طراحی معماری حسینیه و مسجد در شبستان، سالن های چند منظوره و سایر فضاهای جمعی مسجد در صورتی که سطح آن کمتر از ٧٠ مترمربع باشد و جود یک در کفایت می کند. عرض آن باید حداقل ۱۵۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. بالاتر از ٧٠ مترمربع تابع ضوابط آتش نشانی است. در موتورخانه با مساحت کمتر از ١٠٠ مترمربع وجود یک در کفایت دارد. در طراحی معماری حسینیه و مسجد در طبقات شبستان فاصله دو پلکان باید بانصف قطر بزرگ شبستان مساوی یا بزرگتر باشد. ونمازگزاران به هردو پله دسترسی داشته باشند. حداقل عرض فضای محصور پله ٣ متر، وعرض هر پله ٣٠ سانتیمتر،ارتفاع هرپله حد اکثر ۱۷.۵ سانتیمتر وعرض پاگردها ۱۵۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. فاصله دسترسی از حاشیه معبر تا برساختمان شبستان اگر از ۱۵ متر بیشتر باشد ؛ باید یک فضای باز ۱۰ در ۶ متر در نزدیکی ساختمان شبستان ایجاد شود ، و در جبهه  متری این فضا باید یک درب حداقل به عرض ۵ متر در نظر گرفته شود. استفاده از سیستم های اعلام و اطفای حریق با توجه به ضوابط سازمان آتش نشانی الزامی است.