طراحی معماری کتابخانه

طراحی معماری کتابخانه باید به گونه ای باشد که امکان دسترسی مستقیم برای مراجعه کنندگان امکان پذیر باشد، دسترسی به ساختمان کتابخانه و حرکت آزادانه در آن به ویژه برای ناتوانان وکم توانان یک معیار اساسی در طراحی معماری کتابخانه است برای این منظور لازم است طراحی معماری کتابخانه تا حدامکان ساده یکپارچه،انعطاف پذیر باشد.

مباحث کیفی یعنی تعیین نقش طراحی معماری کتابخانه و گسترش طرحی که امکان رسیدن طراحی معماری کتابخانه به اهداف خود را فراهم کند. کتابخانه ها مواد تحقیقاتی و تجهیزات را در خود جای می دهند، ولی عمدتا مکانی برای حضور مردم هستند. مسائل انسانی بزرگترین نقش را در موقعیت طراحی معماری کتابخانه ایفا می کند. 

طراحی معماری کتابخانه با چالش ویژه ای مواجه است، زیرا باید برای دو گروه متفاوت از مردم طراحی شود : کارکنان و کاربران . هر گروه ویژگی ها و الزامات خاص خود را دارد و هر دو این نیازها ضمن اینکه از هم جدا هستند باید در تعامل با یکدیگر باشند. موفقیت در تامین نیازهایی که گاه با هم در تضاد هستند یکی از اهداف عمده ی طراحی معماری کتابخانه است.

مباحث کمی طراحی برنامه ریزی فضایی و طراحی معماری کتابخانه ها یک روند پیچیده و عمیق است. کتابخانه ها مکان های ویژه ای با نیازهای خاص خود هستند و هیچ دو طراحی معماری کتابخانه ای به یکدیگر شباهت ندارند. در اغلب اوقات فضایی که به یک طراحی معماری کتابخانه تخصیص داده می شود از آنچه واقعا مورد نیاز است کم تر است. 

علاوه بر این طراحی معماری کتابخانه ها به طور فزاینده ای تجهیزات مدار هستند و نیازهای طراحی معماری کتابخانه به طور مداوم در حال تغییر است.طراحی چنین فضایی یک چالش واقعی برای طراح داخلی و معمار است. 

مباحث کمی طراحی معماری کتابخانه ها عبارتند از : محل فضاهای کاربردی،نوع و مقدار فضا،محل تجهیزات، انواع روشنایی و سایر سیستم های برقی و مکانیکی پشتیبان که طراحی معماری کتابخانه نیاز دارد. خودکارسازی ، رشد مجموعه و نورپردازی در حال حاضر مهم ترین مباحث کمی در طراحی معماری کتابخانه هستند.

طراحی معماری پنجره کتابخانه

استفاده از تکنیک هایی برای کمک گرفتن از نور روز ، تاثیر زیادی در کاهش مصرف انرژی در طراحی معماری کتابخانه و استفاده افراد از نور طبیعی دارد و یکی از مهم ترین اصول طراحی معماری کتابخانه عمومی است.

شما برای انجام این کار ، باید تمام موانعی را که سر راه رسیدن نور طبیعی به محیط داخلی طراحی معماری کتابخانه و افراد قرار دارند بردارید و تا جای ممکن نیاز به نور مصنوعی را در طراحی معماری کتابخانه کاهش کنید.

همچنین از آن جایی که در طراحی معماری کتابخانه عمومی نور به صورت ۲۴ ساعته مورد نیاز است ، استفاده دائم از نور غیر طبیعی چراغ ها و لامپ ها می تواند آسیب زیادی به چشم وارد کند. از طرفی ، نور طبیعی خورشید بسیار آرامش بخش است و تاثیر مثبتی روی خلق و خوی افراد دارد.

شما می توانید برای بهره گیری از نور طبیعی خورشید ، به جای استفاده از دیوارهای سنتی که نور قابلیت عبور از آن ها را ندارند ، از دیوارهای شیشه ای در طراحی پلان کتابخانه استفاده کنید. علاوه بر این ، هر جا ممکن بود از پنجره هایی بزرگ استفاده کنید تا نور ورودی به طراحی معماری کتابخانه چند برابر شود.

اندازه ، سبک و جای دهی و حتی مواد سازنده ی پنجره برای ساختمان از بسیاری جهات حیاتی است و معمار باید زمان زیادی را برای بدست آوردن ایده ی اولیه و حل مسئله صرف کند. نیاز به نور طبیعی برای ساختمان در تمام جهان پذیرفته شده است. 

در طراحی معماری کتابخانه های کمی وجود دارند که در آن از نور طبیعی استفاده نشود ، اما با این حال نتیجه گیری قطعی در این مورد چندان آسان نیست.حتی اگر وجود پنجره الزم نباشد،در صورت امکان باید به خواننده فرصت نگاه کردن به بیرون از اتاق داده شود. 

مقررات ساختمانی بریتانیا که پس از مسئله ی بحران انرژی مطرح شد ، نسبت پنجره ها را به دیوارهای خارجی به حداکثر 61 درصد محدود کرده است. مهم ترین مضرات پنجره بندی عبارتند از:نیاز به تسهیالت گرمایش ، هزینه ی بیشتر کنترل گرمایش و سرمایش ، کنترل بیشتر نور مستقیم خورشید، هزینه ی نظافت و نگه داری ، ورود گرد و خاک به داخل فضاهای طراحی معماری کتابخانه ، کمبود جا و عدم انعطاف در رف بندی و محل نشستن خوانندگان.

طراحی معماری دیوار کتابخانه

دیوار نوع ساخت دیوار، روش استفاده برای پشتیبانی از رفها، قفسه های کتاب یا سایر گویه های متعلق به دیوار را مشخص می کند. اتصال گویه ها به دیوارهای سنگی یا آجری به سخت افزارهای ویژه و نوک مته احتیاج دارد. 

اگر طراحی معماری کتابخانه ای با یک یا چند دیوار داخلی طراحی شده باشد یا از سنگ های تزئینی و تختخه های سرو ساخته شود، این موارد را باید در طراحی کف لحاظ کرد، زیرا هیچ چیز را نمی توان به این دیوارها تکیه داد. 

مصرف انرژی تحت تاثیر ارتفاع و ضخامت دیوارهاست. اتاقی با سقف 3 متری هزینه ی بیشتری برای گرما و سرما نسبت به سقف 1/2 متری خواهد داشت. شدت صدا در اتاق های با سقف بلند به علت تاثیر برگشت صدا بیشتر خواهد بود.این ها بعضی از مواردی است که عالوه بر نقش سازه ای و باربری دیوارها باید به آن ها توجه کرد.

طراحی معماری کف کتابخانه

شرایط عمومی کف ها ، ترکیب ، ظرفیت حمل بار و پوشش آن ها را باید در ارزیابیای طرح ساختمان مورد توجه قرار داد. همچنین این ارزیابیها باید شامل اطالعاتی درباره ی طرح تاسیساتی ساختمان و نیز حایل های کف باشند.در مورد پوشش کف عواملی که معمار باید در نظر بگیردعبارتند از: هزینه ، دوام ، نگه داری ، جذب سر و صدا ، ایمنی ، هدایت حرارت ، انعکاس ، ظاهر ، کیفیت مواد و نواحی خاص با عملکردهای ویژه.

برای پوشش طراحی معماری کتابخانه ها می توان از مواد مختلفی چون فرش، وینیل، لینولئوم، الستیک،پشم ، چوب، کاشی و آجر استفاده کرد. کف های لیز و براق در طراحی معماری کتابخانه ها خطرناک است و باید از آن ها پرهیز کرد.کف ها باید در سرتاسر یک طبقه هم سطح باشند،وجود پله مانعی بر سر راه حمل و نقل کتاب و رفت و آمد آسان و بدون خطر افراد است.

طراحی معماری ستون کتابخانه

انتخاب ستون ها برای طراحی معماری کتابخانه های بدون دیوارهای حمال می تواند عاملی حیاتی باشد. در طراحی پلان کتابخانه باید به موقعیت و ابعاد و اندازه ی ستون ها توجه شود. قرار گرفتن ستون ها در فواصلی که برای عملکرد اقتصادی طراحی معماری کتابخانه نامناسب است. رفبندی ، محل نشستن کارکنان و خوانندگان می تواند فاجعه بار باشد. فاصله بین ستون ها نیز باید متناسب با جای دهی میزها و صندلی ها ، ترکیب رف بندی و مبلمان باشد و نیز امکان تامین پهنای استاندارد راه رو ها را فراهم سازد.

طراحی معماری ورودی های کتابخانه

درها و ورودیها از درها برای ورود و خروج و ایجاد مانع یا ارتباط در فضای داخلی ساختمان و گاه برای مسائل آکوستیکی و جلوگیری از گسترش آتش استفاده می شود. تمام این عملکردها، هزینه ها، اثرات روان شناختی، و تأثیر آنها در هماهنگی و زیبایی ساختمان باید در نظر گرفته شود. 

اگر لولاها طوری نصب شوند که درها در دو جهت باز شوند، به سختی می توان آنها را به طور کامل بست و از نفوذ صدا جلوگیری کرد. بسیار مهم است که درها را با توجه به الگو و جهت آمد و شد در طراحی معماری کتابخانه عمومی ها لحاظ کرد. 

نصب غلط درها استفاده از نواحی مختلف کتابخانه را با مشکل روبه رو می کند. در مورد ورودیها نیز باید به این نکته توجه کرد که هر کدام از ورودیهای عمومی هزینه بر هستند و احتیاج به نگهبانی و بازبینی دارند. اگر چه داشتن یک ورودی و خروجی اصلی می تواند به ساده کردن الگوی ترافیک در طراحی معماری کتابخانه بینجامد. اما در طراحی معماری کتابخانه های بزرگ که فاصله ها زیاد است و طبقات متعددی دارد و ترافیک نیز سنگین است وجود ورودی و خروجی کنترل شده ی دوم الزامی است. 

مقررات آتش نشانی نیز وجود خروجی اضطراری با قفلهای قابل شکستن و سیستم اعالم خطر را الزم می داند. برخی از کتابخانه ها که محصوالت زیادی را دریافت یا ارسال می کنند به وروید جداگانه ای برای محموله های پستی نیاز دارند که ممکن است از آن به عنوان ورودی کارکنان نیز استفاده شود.

طراحی معماری پله کتابخانه 

پله ها در بحث حمل و نقل عمودی در طراحی معماری کتابخانه ها از پله ها، سطوح شیبدار، بالابر کتاب، تسمه های نقاله، پله های برقی، و آسانسور در نظر گرفته می شود. محل راه پله ی اصلی و فرعی از عوامل تعیین کننده ی طرح آرایشی کف است. 

پله ها باید به راحتی قابل تشخیص باشند و استفاده از آنها به راحتی صورت پذیرد. راه پله را اغلب در یکی از نواحی مرکزی ساختمان، همراه آسانسورها، تسهیالت بهداشتی، و سایر خدمات ثابت قرار می دهند تا بقیه ی ساختمان تا حد امکان انعطاف پذیر باقی بماند. 

این طرح حتی حدود دیوارهای داخلی را کاهش می دهد. اما یکی از معایب آن نیاز به محافظهایی در اطراف آن برای کاهش یا حذف اختالالت سمعی برای خوانندگان است. امکان دیگر قرار دادن راه پله ها در کنار ورودی اصلی و نزدیک به یک دیوار خارجی است. برخی از معمارها راه پله ی دوم را که طبق مقررات آتش نشانی الزم است در خارج از ساختمان قرار می دهند.

طراحی معماری محوطه کتابخانه

حیاطهای داخلی یا باز پیش از اینکه روشنایی مصنوعی به اندازه ی امروز کارایی داشته باشد، نور طبیعی در ناحیه های نشستن خوانندگان بسیار اساسی بود. در یک ساختمان خیلی بزرگ معمار ناچار بود از حفره های نوری داخلی برای تأمین نور استفاده کند تا تمام اتاقها از نور طبیعی برخوردار باشند. 

در طراحی معماری کتابخانه های کوچک حیاط داخلی عملکردی مشابه آن ایفا می کند. نور از باال می آید و به تمام طبقات می رسد. باید مراقب بود که نور به صورت غیر مستقیم باشد. در طبقه ی همکف، در شرایط مناسب آب و هوایی، می توان از حیاط برای مطالعه در بیرون از ساختمان استفاده کرد. در طراحی معماری کتابخانه های بزرگ اغلب یک دو، سه یا تعداد بیشتری حیاط در بین تأسیسات ساخته می شد. مانند اولین ساختمان کتابخانه ی کنگره و کتابخانه فعلی آستان قدس رضوی در مشهد.

تأمین نور طبیعی و استفاده از تهویه ی مناسب از دلیلهای این شیوه ی طراحی است. البته در این روش هزینه ی ساختمان سازی و زمین بسیار افزایش خواهد یافت. در ساختمان های جدید به دلیل استفاده از نور مصنوعی و تهویه ی مطبوع دیگر نیازی به این تمهیدات احساس نمی شود. البته دالیل زیبایی شناسی و لزوم راحتی و تغییر محیط ممکن است وجود آنها را توجیه کند. بنابراین در صورت وجود چنین محوطه هایی از آنها برای افزودن به فضای موجود و سایر کاربریها استفاده می شود.

طراحی معماری زیرزمین کتابخانه

زیر زمین اگر ساختمان در  طراحی معماری کتابخانه در یک زمین مسطح احداث شود، می توان برای طراحی معماری کتابخانه عمومی ، زیرزمین نیز پیش بینی کرد. در این حالت تعبیه ی پنجره برای نورگیری زیرزمین و تهویه ی آن مناسب خواهد بود. در زمینهای شیبدار به ندرت می توان از این ویژگی استفاده کرد. 

اگر از زیرزمین در طراحی معماری کتابخانه برای جای دهی مجموعه استفاده شود، دستگاه های قوی تهویه برای کنترل رطوبت جابه جایی هوا و تصفیه ی آن مورد نیاز است. وجود زیرزمین می تواند مزایای زیادی داشته باشد. 

کتابداران با داشتن تجربه ی کافی از فضای کاربردی درون ساختمان بیشترین استفاده را از این فضا خواهند کرد، به ویژه آن بخش از کتابخانه که از طبقه ی ورودی به آسانی قابل دسترس است، ارزش بیشتری دارد. زیر زمین در عین حال می تواند دردسرزا و پر هزینه هم باشد. تأثیر فشار زمین، وجود آب و در برخی از شهرها وجود فاضالب و لوله های زیرزمینی از مشکالت احداث زیرزمین است.