طراحی سرویس بهداشتی عمومی

طراحی سرویس بهداشتی عمومی با روش درست و طبق ضوابط شهرسازی و معماری، نیازمند طراحان مجرب و آشنا به ضوابط است. تیم طراحان عمران مدرن، خدمت طراحی سرویس بهداشتی عمومی را به صورت حرفه ای ارائه می کند. شما می توانید به صورت مستقیم با طراحان در تماس باشید. همچنین می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر با عمران مدرن تماس حاصل فرمایید.

لزوم طراحی سرویس بهداشتی عمومی

طراحی سرویس بهداشتی عمومی در ردیف طراحی تأسیسات و تجهیزات شهری است. احداث سرویس های بهداشتی در مراکز خرید، پارک ها، خیابان های پر تردد، ترمینال ها و ایستگاه های اتوبوس بین شهری، توقفگاه های جاده های بین شهری و در کلیه مراکز عمومی شهرها غیرقابل اجتناب است. غالباً در برنامه ریزی، طراحی یا اجرای این قبیل فضاها بعضی نکات فنی مورد توجه قرار نمی گیرد و این مراکز به محیط های غیربهداشتی تبدیل می شوند. بنابراین طراحی سرویس بهداشتی عمومی به روش اصولی ضروری است.

جانمایی و حجم در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

پیش از آغاز طراحی سرویس بهداشتی عمومی ابتدا باید مکان یابی برای تعیین محل احداث سرویس بهداشتی انجام شود. مکان یابی و توسعه سرویس بهداشتی در سه سطح منطقه، ناحیه و محله انجام می شود. مکان یابی در سطح منطقه مقیاس راهبردی بوده و در ارتباط با نیازهای شهری مردم انجام می گیرد. طراحی سرویس بهداشتی عمومی در مبادی ورودی پایانه ها مانند ایستگاه های مترو، ترمینال های مسافربری اتوبوس و تاکسی، محدوده بازار و نمایشگاه ها انجام می شود. همچنین طراحی سرویس بهداشتی عمومی در محل های پرتردد مانند زیر پله های برقی و پارک های فاقد سرویس های بهداشتی با در نظر گرفتن مساحت پارک صورت می گیرد. سرویس ها در حد امکان بزرگ بوده و در تراز معابر جانمایی می شود.

در سطح ناحیه، مکان یابی سرویس های بهداشتی بر اساس دسترسی به مراکز شهری در نظر گرفته می شود. در این سطح طراحی سرویس بهداشتی عمومی در تقاطع خیابان های اصلی، کنار مراکز خرید، پارکینگ ها و ایستگاه های اصلی اتوبوس انجام می شود. در محل های مناسب که امکان تهویه مناسب به روش طبیعی یا مصنوعی وجود دارد که باعث آزار شهروندان نگردد، میتوان از احداث زیرسطحی استفاده نمود. تعیین تراز محل ساخت ساختمان سرویس ها، باید متناسب با فضای شهری و با لحاظ کردن پارامترهای امنیت اجتماعی و معماری محیط باشد.در نهایت، مکان یابی طراحی سرویس بهداشتی عمومی در سطح محله است که شامل محلات، پارک ها و محل های عمومی مجاور خیابان های اصلی محله است.

مکان یابی برای طراحی سرویس بهداشتی عمومی دارای دو بعد دیگر نیز هست، بعد شهرسازی و بعد معماری. در بعد شهرسازی عوامل زیر مطرح می شوند:

• خوانایی، یعنی طراحی سرویس بهداشتی عممومی در موقعیت هایی انجام شود که به راحتی برای کاربران و رهگذران قابل رؤیت باشد. مانند محل هایی که دارای حجم بالای تردد و فضاهای عمومی هستند.
• امکان توسعه آتی سرویس بهداشتی طراحی شده در صورت افزایش تقاضا، بدین معنی که زمین مورد طرح باید طوری انتخاب گردد که در صورت افزایش تقاضا برای افزودن تعداد چشمه ها امکان توسعه وجود داشته باشد.
• انتخاب مکان بر اساس شرایط محیطی و اقلیمی، یعنی انتخاب مکان مناسب برای طراحی سرویس بهداشتی عمومی با توجه به اقلیم و جهت باد غالب در شهر باشد، به طوری که تهویه دائم فضا صورت پذیرد و هیچگونه خللی در عملکرد فضاهای مجاور ایجاد ننماید.
• سایر عوامل در بعد شهرسازی عبارت اند از: تعداد جمعیت استفاده کننده، نوع کاربرهای همجوار و فواصل بین سرویس های بهداشتی در سطح شهر.

مکان یابی طراحی سرویس بهداشتی عمومی از لحاظ بعد معماری با لحاظ کردن عوامل زیر انجام می شود:

• جهت ورود و خروج نسبت به گذر عمومی و تفکیک جنسیتی استفاده کنندگان
• نور به صورت طبیعی و مصنوعی
• تهویه به صورت طبیعی و مصنوعی
• ویژگی های بصری ساختمان سرویس بهداشتی به منظور تأثیر گذاری مثبت در سیما و منظر شهر

ضوابط طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی ارتفاع دیواره های جداکننده توالت ها در صورتی که باربر نباشند، تا ۲۱۰ سانتیمتر مناسب است. از طرف دیگر فضای مشترک باقی مانده بالای دیواره های جداکننده می تواند به انجام تهویه طبیعی یا مصنوعی کمک نماید. ورود و خروج سرویس های بهداشتی باید حتی الامکان از دید مستقیم رهگذران و عابرین محفوظ باشد. برای دستیابی به این منظور می توان از فضای سبز یا پانل های مقاوم و تزئینی استفاده کرد. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی حداقل ابعاد تمام شده داخلی اطاقک توالت ها در صورت بازشو بودن در به داخل، ۱۱۰ در ۱۴۰ سانتیمتر و در صورت بازشو بودن در به خارج ۱۰۰ در ۱۰۰ سانتیمتر مناسب است. ابعاد مناسب برای درهای اطاقک های توالت، ارتفاع ۱۹۰ سانتیمتر و عرض ۸۰ سانتیمتر است. بهتر است سطح پایین درهای چشمه ها از کف توالت ها ۵ سانتیمتر فاصله داشته باشد.

اگر در طراحی سرویس بهداشتی عمومی اطاقک توالت ها که به صورت سری در نظر گرفته می شود، دو اطاقک مجاور هم باید به صورت قرینه طراحی گردد. این نوع طراحی باعث می شود از نظر تخلیه فضولات، لوله کشی آب و شستشو، مناسب ترین روش تأسیسات بکار گرفته شود. همچنین از هزینه های اضافی جلوگیری به عمل آید. برای محاسبه تعداد چشمه های مورد نیاز در طراحی سرویس بهداشتی عمومی ، ابتدا باید عوامل تأثیرگذار بر نیاز به سرویس های بهداشتی شناسایی شوند. این عوامل عبارت اند از: موقعیت مکان مورد نظر، میزان جمعیت ایستا و شناور و حداقل تعداد چشمه (۴ چشمه).

ضوابط طراحی سرویس بهداشتی عمومی برای معلولین

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی برای دسترسی به سرویس بهداشتی، باید اصول و معیارهای مناسب سازی برای معلولین کاملاً در نظر گرفته شود. باید اطمینان حاصل کرد که این گروه از اقشار جامعه، در استفاده از سرویس بهداشتی عمومی مشکلی نداشته باشند. مکان احداث سرویس ها حتی الامکان در سطح زمین انتخاب گردد تا علاوه بر ایجاد امنیت اجتماعی، افراد معلول جسمی و حرکتی نیز بتوانند از آن استفاده کنند. در غیر این صورت اگر به دلایل توپوگرافی منطقه یا استقرار تأسیساتی مانند مترو، امکان طراحی سرویس بهداشتی عمومی در سطح زمین، ممکن نباشد، ایجاد سطح شیب دار یا بالابر الزامی است.

بر اساس قانون جامع حمایت از معلولین، در طراحی سرویس بهداشتی عمومی چنانچه تعداد سرویس های عمومی ۸ چشمه باشد، باید ۲ چشمه برای معلولین در نظر گرفته شود و در نقاط توریستی شهر نیز ۲ چشمه توالت فرنگی احداث گردد. (نقاط توریستی نقاطی هستند که جاذبه دیدنی و تاریخی برای گردشگران خارجی دارند).

انواع پلان در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی برای طرحبندی کلی سرویس های بهداشتی سه راه معمول وجود دارد، ساختمان یک پارچه با فضای پیوسته و دسترسی مشترک، اتاقک های سرویس با فضای بیرونی و سرویس های بهداشتی پیش ساخته و قابل حمل (پرتابل). ساختمان یک پارچه با فضای پیوسته و دسترسی مشترک کلی ترین و معمول ترین حالت طراحی سرویس بهداشتی عمومی است. در این روش برای سهولت در استفاده ،از یک ورودی مشترک با دسترسی مجزا به سرویس های مردانه و زنانه استفاده می شود. این دسترسی به یک فضای مشترک داخلی می رسد که محل قرارگیری دستشویی هاست و نهایتاً به محل قرارگیری توالت ها ختم می شود. مزایای استفاده از این روش، شامل مشخص بودن مسیر برای استفاده کنندگان، ایجاد حداقل تداخل و دید، سهولت استفاده افراد کم توان و ناتوان و حداقل تماس است.

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی با سبک اتاقک های سرویس با فضای بیرونی، معمولاً دستشویی و توالت در یک اتاقک به نام اتاق سرویس قرار می گیرند که در پیرامون یک فضای باز قرار دارند. ویژگی های این روش عبارتند از: عدم نیاز به یک فضای مشترک داخلی، عدم نیاز به نظافت چند باره در طول مدت استفاده، راحتی کاربران. طراحی سرویس بهداشتی عمومی با استفاده از سرویس های بهداشتی پیش ساخته و قابل حمل (پرتابل)، کارایی مناسبی دارد. یک از ویژگی های این نوع سرویس ها امکان جابجایی آن است. اگر این سرویس ها در مکانی که نصب شده اند کارایی نداشته باشند، می توان این سرویس ها را به محل دیگری که از لحاظ تردد جمعیت، امکان استفاده بیشتر شهروندان از آن وجود دارد، انتقال داد.

فضاهای داخلی در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی فضاهای مورد نیاز برای طراحی عبارت اند از: ورودی و خروجی، فضاهای انتظار، دستشویی ها، چشمه های توالت، اتاق نگهبانی و انبار نگهداری ابزار و وسایل نظافت. فضای انتظار در حقیقت فضای مکمل ورودی محسوب می شود. این فضا در طراحی سرویس بهداشتی عمومی به عنوان فیلتر در حد فاصل چشمه های توالت، دستشویی ها و ورودی است. فضای انتظار از تداخل در استفاده فضاهای مختلف جلوگیری می کند و به قابلیت بهداشتی بنا می افزاید. در فضای انتظار میتوان با نصب تابلوهای گرافیکی و یا نوشتاری نکات و توصیه های بهداشتی را متذکر شد.

فضایی که به محل نصب دستشویی ها اختصاص داده می شود، می تواند مستقیماً در ارتباط با فضای انتظار باشد. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی ، اتاق نگهبانی در حد فاصل فضای انتظار و ورودی قرار می گیرد و به تفکیک در دو قسمت مردانه و زنانه قابل احداث است. لوازم نظافت از قبیل ضدعفونی کننده ها، پاک کننده ها، قطعات یدکی مورد نیاز، کیسه پلاستیکی و سایر لوازم که به طور روزانه مورد استفاده قرار می گیرند، باید در محل مناسبی نگهداری شود.

مبلمان و تجهیزات سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی جنس درها، پنجره ها و نظایر آنها ترجیحاً از نوع آلومینیوم، آهن گالوانیزه یا رنگ شده یا از فایبرگلاس و جنس های مشابه انتخاب شود، زیرا نسبت به سایر موارد در مقابل رطوبت و آب و زنگ زدگی، مقاوم تر هستند. استفاده از تجهیزات و مبلمان شهری نظیر تابلوی راهنما و کیوسک تلفن در طراحی سرویس بهداشتی عمومی ، می تواند در تجهیز فضای اطراف سرویس و راحتی و آرامش کاربران موثر باشد. وسایل و تجهیزات مورد استفاده در سرویس های بهداشتی، نظیر شیرهای آب، سیفون و دستشویی ها، باید به نحوی باشد که علاوه بر بهداشتی بودن، میزان تماس با دست را به حداقل برساند. همچنین باید در میزان مصرف آب نیز صرفه جویی شود.

کاسه توالت های مورد استفاده باید از نوع چینی مناسب بوده و حتی الامکان از نمونه تخت آن استفاده نشود. تمامی توالت ها باید به سیفون و شیر آب اتوماتیک مجهز باشند. وسایل مورد استفاده در سرویس باید راحت، بادوام و غیرقابل تخریب باشد. یک توالت حتماً باید به دستمال کاغذی مجهز باشد و در پشت درب آن یک گیره لباس نصب شود. همچنین یک طبقه کوچک نیز برای وسایل اضافی می تواند تعبیه شود. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی دیوارهای داخلی باید از مصالح محکم و قابل شستشو باشند. مصالح کف نیز باید زبر بوده و دارای شیب به سمت توالت باشد که تا حد امکان خشک بماند. باید در طراحی توالت به نیازهای معلولین و افراد سالخورده که توانایی نشستن ندارند نیز توجه کرد.

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی اندازه یک دستشویی باید به نحوی باشد که به راحتی قابل استفاده باشد. حداقل اندازه مناسب برای یک دستشویی ۵۰ در ۴۰ سانتیمتر است. مابین دستشویی ها نیز باید حداقل ۸۰ سانتیمتر فاصله باشد. دستشویی باید حتماً در محل اتصال به دیوار، لبه دار باشد که از نفوذ آب جلوگیری شود. شکل آن نیز طوری طراحی شود تا روی لباس استفاده کننده نریزد. در صورتی که بیش از سه دستشویی در یک سرویس نصب می شود، حتماً یکی از آنها در ابعاد استفاده کودک و خردسال قرار داده شود. باید مایع دستشویی، دستمال کاغذی و دست خشک کن برقی در محل دستشویی ها وجود داشته باشد. 

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی معمولاً سعی می شود یک یا چند دستشویی در خارج از فضای داخلی سرویس برای استفاده کنندگانی که فقط قصد استفاده از دستشویی دارند قرار داده شود که هم فضای داخلی سرویس شلوغ نشود و هم تا حد امکان این فضاها خشک بماند. وسایل و تجهیزاتی که باید در یک سرویس بهداشتی قرار گیرد عبارت اند از: سطل زباله، دستمال کاغذی، خوشبو کننده هوا، محل عوض کردن پوشک بچه، آینه دیوار، آویز و مایع دستشویی.

تهویه در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی تهویه مناسب در سرویس بهداشتی از اولویت های اساسی است. تهویه نامناسب می تواند یک سرویس بهداشتی عمومی را حتی اگر به خوبی طراحی شده باشد، بلا استفاده کند. یک سیستم تهویه مناسب می تواند به سرعت هوای آلوده را خارج نماید. سیستم تهویه باید هوای سرویس را در فواصل زمانی ۱۵ دقیقه تعویض کند. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی برای تهویه مناسب، میتوان از دو سیستم تهویه مصنوعی و سیستم تهویه طبیعی استفاده کرد. در سیستم تهویه هوای مصنوعی از فن استفاده می گردد. برای دستیابی به نتیجه ای بهتر، فن در ارتفاع پایین قرار داده می شود تا از نفوذ هوای بد به دیگر نقاط سرویس جلوگیری شود. در سیستم تهویه هوای طبیعی معمولاً برای هر سرویس از داکت های تهویه جداگانه استفاده می گردد که این داکت ها به یک داکت اصلی متصل می شود.

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی که در مراکز متراکم و یا همجوار با فضاهای شهری احداث می شود، تهویه مصنوعی، توصیه می گردد. در سرویس های عمومی که به صورت منفرد و مستقل در فضای باز ساخته می شوند، می توانند یکی از دو نوع تهویه طبیعی یا مصنوعی را داشته باشند. در هر صورت، تخلیه هوای آلوده در بالاترین ارتفاع ممکن انجام پذیرد. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی ، بهترین تهویه، تهویه مصنوعی است، که به سرعت هوای آلوده را خارج می سازد. در استفاده از تهویه طبیعی، بهره گیری از بادهای دائمی و انتخاب سیستم معماری ضروری است. به صورتی که هوا در داخل ساختمان به سرعت جریان داشته باشد و عمل جابجایی هوا صورت گیرد. وجود درخت و فضای سبز در محل نزدیک به در ورودی، به هدایت کردن مقدار بیشتری از جریان هوا به داخل کمک می کند.

نورپردازی در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی ، نورپردازی عمومی توالت در قسمت دستشویی و آینه ها و طراحی یک سیستم روشنایی مناسب، علاوه بر صرفه جویی در مصرف انرژی، در خوانایی سرویس بهداشتی نقش بسزائی دارد. نور کم و تجهیزات نامناسب، سرویس را کثیف و غیر قابل استفاده جلوه می دهد. تأمین نور در طراحی سرویس بهداشتی عمومی از دو طریق امکانپذیر است، نور طبیعی و نور مصنوعی. نور طبیعی به لحاظ خواص بهداشتی و گندزدایی آن در اغلب سرویس های بهداشتی مورد توجه است. چشمه های توالت های عمومی نباید در معرض نور مستقیم خورشید باشد.

تمام توالت هایی که مستقیماً نور جنوب را دریافت می کنند، همواره بوی نامطبوعی را به همراه دارند. بهترین نور برای چشمه های توالت عمومی، نور شمال است که تابش مستقیم ندارد. نور شرق بعد از نور شمال پیشنهاد می شود. تابش این نور در طول مدت روز کوتاه است. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی از نور مصنوعی به منظور تأمین روشنایی و در تکمیل روشنایی توالت های عمومی استفاده می شود. در صورت استفاده از نور مصنوعی، سیستم روشنایی باید به سیستم اضطراری متصل باشد تا تحت هیچ شرایطی در تاریکی مطلق قرار نگیرد.

مصالح مناسب در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی پوشش داخلی توالت ها باید از نوع کاشی لعابی، از نوع مرغوب آن باشد. طبق استانداردهای بین المللی، مصرف کاشی لعابی از کف تمام شده، تا زیر سقف توصیه می شود. در صورت عدم امکان، ارتفاع کاشی شده تا ارتفاع ۲۱۰ سانتی متر دیوار باشد و از ارتفاع فوق تا زیر سقف، استفاده از اندود گچ به اضافه رنگ روغنی الزامی است. ضمناً استفاده از اندودهای فایبرگلاس نیز توصیه می شود.

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی پوشش کف توالت ها و روشویی و سایر تأسیسات وابسته، از نوع موزائیک فرنگی ٢٠ در ٢٠ سانتیمتر یا سایر کف پوش های بتنی مناسب باشد. پوشش کف از نقطه نظر بهداشتی، باید دارای سطح صاف و بدون درز و برآمدگی باشد. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی باید از مواد و مصالح با دوام بالا استفاده کرد، تا امکان آسیب رساندن به آن ها و نقاشی کردن روی آن ها را به حداقل برساند. معمولاً مواد مختلفی برای قسمت های مختلف یک سرویس استفاده می شوند. غالب این مواد عبارتند از:

• زمین: کاشی سرامیکی، سنگ طبیعی مقاوم، موزائیک، و سنگ های مصنوعی
• دیوار: کاشی های سرامیکی، سنگ، کاشی لعابی و بلوک های شیشه ای
• سقف: سقف کاذب با پانل های آلومینیومی یا فایبرگلاس یا سایر مصنوعات مقاوم در برابر رطوبت و قابل شستشو

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی باید از رنگ، نقاشی و بکار بردن مصالح چوبی در دیوارها اجتناب کرد. همچنین در استفاده از مواد پیش ساخته باید دقت کرد که این مواد استحکام کافی داشته باشد، قابلیت شستشو داشته باشد و در استفاده مداوم فرسوده نشوند. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی کاشی و سرامیک مورد استفاده نباید خیلی براق باشند، چون خیلی زود کثیف می شوند و نیاز به نظافت را افزایش می دهند. همچنین باید ابعاد آن ها از ۲۰ سانتیمتر بزرگتر باشد که به راحتی قابل شستشو باشند. در سقف ها چون لوله ها و تجهیزات بهداشتی بکار می رود، باید از قطعات پیش ساخته استفاده شود تا به راحتی نصب و جابجا شوند.

تاسیسات مکانیکی در طراحی سرویس بهداشتی عمومی

در طراحی سرویس بهداشتی عمومی کلیه لوله کشی های آب باید توکار باشد. لوله کشی باید با استفاده از لوله های سوپر پایپ که به صورت دو طرفه به لوله اصلی آب شیر متصل است، انجام گیرد. در طراحی سرویس بهداشتی عمومی استفاده از کفشوی، جهت جمع آوری و انتقال آب های موجود در کف سرویس ها مجاز نیست. بلکه آب باید با ایجاد شیب بندی مناسب به سمت کاسه توالت هدایت گردد. در محل دستشویی، با ایجاد یک کانال بتنی روباز، می توان کلیه آب های اضافی ناشی از شستشو را جمع آوری کرد و به سیستم اصلی دفع فاضلاب هدایت نمود. سایر نقاط فضای دستشویی نیز با شیب مناسب به این کانال منتهی گردد.

هزینه طراحی سرویس بهداشتی عمومی

هزینه طراحی سرویس بهداشتی عمومی با توجه به پلان مورد نظر، تعداد چشمه ها، موقعیت مکانی سرویس بهداشتی عمومی، تأسیسات مورد استفاده در سرویس بهداشتی، تعداد دستشویی ها و تجهیزات اطراف سرویس بهداشتی تعیین می شود. طراحی ساختمان های خاص، که احتیاج به اعمال خلاقیت توسط طراح معماری دارد، هزینه بیشتری دارند.