ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌ های عمرانی

نگرشی گذرا بر وضعیت محیط زیست جهان در دو دهه گذشته نشان می دهد كه علیرغم حساسیتهای اخیر در زمینه محیط زیست نه تنها اثرات مخرب انسانی كاهش نیافته بلكه مسایل حاد و دشواری مانند آلودگی شدید جو، نازك شدن لایه ازن، بروز پدیده گلخانه ای و گرم شدن كره زمین و اثرات متعدد ناشی از این پدیده ها مطرح شده است.

ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌ های عمرانی (EIA) (Environmental Impact Assessment)، روشی است که در آن اثرات ناشی از انجام یک پروژه یا عملیات آن بر محیط زیست بررسی و پیش بینی می گردد تا در هنگام انجام پروژه، با توجه به شناخت وضعیت موجود و نوع اثرات، عملیات بصورتی انجام پذیرد تا کمترین اثر بر محیط زیست وارد گردد. ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌ های عمرانی (EIA) درصدد، تلفیق مدیریت، برنامه ریزی، تجزیه و تحلیل داده ها و مشارکت های عمومی در ارزیابی های قبل از تصمیم گیری است. در یک تعریف مختصرتر می توان آن را ((رویکردی در جهت توسعه، به واسطه ارزیابی قبلی)) بیان نمود در حال حاضر فعالیتهای بیش از حد بشر عاملی است که به طبیعت و محیط زیست صدمه می زند. محدود کردن این فعالیتها به دلیل نیاز انسان به غذا و انرژی ممکن نیست به همین دلیل کشورهای مختلف تلاش می کنند که آثار و پیامدهای این فعالیت ها مورد توجه و بررسی قرار گیرد. به این بررسی و آینده نگری ارزیابی آثار محیط زیستی می گویند. در ایران نیز برای ارزیابی آثار محیط زیستی برخی از طرحهای (پروژه های) صنعتی و عمرانی الزام قانونی وجود دارد. در واقع ارزیابی آثار محیط زیستی برای جلوگیری از اثر منفی طرح (پروژه) بر محیط زیست و کاهش هزینه ها است. در ارزیابی آثار محیط زیستی، آثار طرح (پروژه) بر محیط زیست پیش بینی می شود تا از آسیب به محیط زیست جلوگیری شود یا به کمک اقدامهایی برای اصلاح و کاهش آثار منفی طرح (پروژه) اقدام شود.

روشهای مختلفی جهت انجام مطالعات ارزیابی وجود دارد كـه براسـاس نوع پروژه كه خطی یا نقطهای است میتوان از آنها استفاده نمـود. روشهـای تجزیه و تحلیل و ارزیـابی ابـزاری بـرای شناسـایی، جمـعآوری و سـازماندهی اطلاعات در ارتباط با اثرات زیست محیطـی پـروژه مـی باشـند. بـه كـارگیری روشهای مختلف ارزیابی با اهداف متعـددی نظیـر اطمینـان از بـه كـارگیری كلیه عوامل زیست محیطی مرتبط با پـروژه، كفایـت و قابلیـت روش انتخـابی جهت انتخاب گزینههای اولیه و تعیین كمبودها و تنگناهـا، كفایـت و تناسـب بــرای فــراهمآوری اطلاعــات و نتــایج و همــه جانبــه نگــری و اعتبار كـافی انجـام مـیپـذیرد. روشهای ارزیـابی بـا توجـه بـه گستردگی اطلاعـات مـورد نیـاز پارامترهــای مختلفــی را جهــت تجزیـــه و تحلیـــل انتخـــاب مینمایند. برخی از این پارامترها شامل دامنه اثر، شدت یا بزرگی اثـر، قطعـی یا احتمالی بودن اثر، دوام اثر و برگشتپذیری اثر هستند كه در روش انتخابی دو یا چند فاكتور جهت تجزیه و تحلیل اثرات مدنظر قرار میگیرد.

با توجه به كلیه مطالب میتوان انتظار داشـت در صـورت اجـرای اصـولی ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌ های عمرانی و همچنین اجرای راهكارهـای پیـشنهادی و برنامـه مـدیریت و پـایش زیست محیطی ارائه شده در این مطالعات، محیط زیست از تخریب روزافـزون در امان مانده و كشور در جهت توسعه پایدار نیل نماید . با توجه به این كه در وضعیت فعلی الزامی برای آغاز مطالعات ارزیابی زیست محیطی قبل از شـروع عملیات ساخت و ساز پروژهها نمیباشد و براین اساس كارفرمایان، پروژههـای عمرانی خود را شروع نموده و در حـین عملیـات، مطالعـات ارزیـابی را انجـام میدهند كه در پارهای از مواقع انجام مطالعات با مراحل انتهای ساخت و سـاز همراه میباشد.

فهرست پروژههایی كه ارائه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌ های عمرانی برای آنها الزامی است از سال 1386 انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی برای 32 گروه از طرحهای عمرانی و پروژههایی كـه در سـطح كـشور در حـال انجـام اسـت  ضروری میباشد. فهرست طرحهای عمرانی به شرح زیر میباشند:

1 -صنایع پتروشیمی

2 -پالایشگاهها

3 -صنایع فولاد مشتمل بر واحدهای تهیـه خـوراك ذوب و ذوب بـا ظرفیـت

تولید بیش از سیصدهزار تن در سال و واحـدهای نـورد و شـكل دهـی بـا

ظرفیت بیش از یكصدهزار تن در سال

4 -سدها و سازههای آبی با ارتفاع بیش از 15 متر

5 -نیروگاههای برق با ظرفیت بیش از یكصد مگاوات

6 -شهركهای صنعتی با وسعت بیش از یكصدهكتار

7 -فرودگاهها با باند بیش از 2 كیلومتر

8 -واحدهای كشت و صنعت

9 -كشتارگاههای بزرگ صنعتی

10 -مركز دفن زباله

11 -مراكز بازیافت صنعتی زباله (كارخانه كمپوست)

12 -طرحهای خطوط نفت و گاز

13 -طرحهای سكوهای نفتی

14 -طرحهای ذخیرگاههای نفتی

15 -طرحهای بزرگ جنگل داری

16 -پروژههای بزرگ راه

17 -پروژههای بزرگ راه آهن

18 -پروژههای گردشگری

19 -طرحها و پروژههای توسعهای و ملی در سواحل در محـدودهای بـه عـرض

یك كیلومتر بعد از اراضی ساحلی تا حداكثر سه كیلومتر از ساحل

19-1 -كارگاهها و مجتمعهای صنعتی با بیش از 5 هزار مترمربع

19-2 -نمایشگاههای دائمی صنعتی و خدماتی بیش از 10 هزار مترمربع

19-3 -انبارهای مواد شیمیایی واحدهای خطرناك

19-4 -كارگاههای فعالیتهای عمرانی و راهسازی

19-5 -ذخیرهگاههای مواد سوختی

19-6 -پایانههای بار و مسافر

19-7 -واحدهای پرورش طیور و دام

19-8 -واحدهای پرورش ماهی و آبزیان

19-9 -طرحهایسازههایدریایی،بنادرصیادی،پایانههاینفتوگازوعملیات لایروبی

19-10 -شبكه جمعآوری و واحدهای تصفیه و دفع فاضلاب

19-11 -تصفیه خانه بزرگ آب

19-12 -طرحهای دفع و دفن پسماند

9-13 -مراكز نظامی و آموزش بیش از 5 هزار مترمربع

19-14 -شهركهای توریستی بیش از 10 هزار مترمربع

19-15 -شهركهای سینمایی بیش از 5 هزار مترمربع

19-16 -پاركها و اردوگاههای تفریحـی، آمـوزش و پـژوهش بـیش از 10 هـزار

مترمربع

20 -معادن سنگ مس با ظرفیت استخراج یك میلیون تن در سال

21 -معادن سنگ آهن با ظرفیت ششصد تن در سال

22 -معادن سنگ طلا

23 -معادن سرب و روی با ظرفیت یكصدهزار تن در سال

24 -معادن زغال سنگ با ظرفیت 80 هزار تن در سال

25 -معادن نمك آبی با سطح بیش از چهارصد هكتار

26 -كارخانجات سیمان

27 -كارخانجـــات تولیـــد

شكر و قند

28 -كارخانجات تولید گـچ

و آهك صنعتی

29 -واحدهای تولید مـواد

اولیــــه بهداشــــتی،

آرایشی و داروسازی

30 -كارخانجات تولید قطعات خودرو

31 -واحدهای تصفیه دوم روغن موتور

32 -طرحهای احداث و بهره برداری از میادین نفت و گاز