ضوابط طراحی کتابخانه

آرامش و سکوت از مهم ترین ویژگی های یک کتابخانه استاندارد است. رعایت ضوابط طراحی کتابخانه از مهم ترین اصولی است که حتما باید پیش از طراحی معماری به آن دقت کافی داشت. کتابخانه ها شامل بخش های مختلفی هستند که برای طراحی هر کدام باید به استاندارد ها و اصول طراحی کتابخانه عمومی توجه ویژه داشت. کتابخانه ها به دو صورت عمومی و خصوصی اداره می شوند که تفاوت های جزئی دارند. در ادامه به معرفی ضوابط طراحی کتابخانه و بخش های مختلف آن می پردازیم.

ورودی در ضوابط طراحی کتابخانه

ورودی ها از مهم ترین بخش های هر مجموعه می باشند. طبق ضوابط طراحی کتابخانه ورودی باید در عین حال که دعوت کننده است، ماهیتی کلی از کاربری و نوع فضا نیز به بیننده ارائه دهد. ورودی ها باید طبق اصول طراحی کتابخانه عمومی ابعاد و اندازه های استاندارد داشته و در موقعیتی از سایت واقع شود که تا مسیرهای پیاده و سواره فاصله مطلوبی داشته باشد. در طراحی ورودی، طبق ضوابط طراحی کتابخانه ، ورودی معلول نیز باید در نظر گرفته شده و تجهیزات و امکانات لازم مانند طراحی رمپ یا بالابر نیز طراحی شود.

لابی در ضوابط طراحی کتابخانه

لابی در ضوابط طراحی کتابخانه در واقع یک فضای عمومی به حساب می آید که افراد را به بخش های مختلف هدایت می کند. تابلو های راهنما، راهرو های عریض، مبلمان مخصوص نشستن در لابی کتابخانه دیده می شود.

سالن مطالعه در ضوابط طراحی کتابخانه

سالن مطالعه طبق ضوابط طراحی کتابخانه ، قوانین و استاندارد های مخصوصی دارد. فاصله میز ها باید به گونه ای باشد که افراد به راحتی بین آن ها جابه جا شوند. در راهرو ها و مسیر های دسترسی به قفسه ها نیز نباید میز های مطالعه را قرار داد. متریال کفسازی باید به گونه ای باشد که با جابجایی صندلی ها و یا رفت و آمد افراد، صدای مزاحم به وجود نیاید. از طرفی تمیز کردن کف نیز باید آسان باشد و آلودگی ها را به خود جذب نکند. معمولا جنس میز و صندلی ها در سالن مطالعه از چوب است تا هم برای نشستن راحت باشد و به مرور باعث خستگی نشود و هم جابجایی آن ها صدای مزاحم به وجود نیاورد.

بخش اداری در ضوابط طراحی کتابخانه

یکی دیگر از فضاهای مهم در ضوابط طراحی کتابخانه ، بخش های اداری است. بخش اداری برای فعالیت های جاری و روزمره کارکنان کتابخانه در نظر گرفته شده و از این قسمت باید امکان کنترل و اشراف کامل به دیگر بخش های کتابخانه وجود داشته باشد.

فضاهای خدمات، سرویس های بهداشتی، انبار، نمازخانه، سالن جلسات، بوفه، تاسیسات، پارکینگ، محوطه و … نیز جزو دیگر بخش های کتابخانه هستند و هر کدام برنامه فیزیکی و متراژ و استاندارد های مخصوص به خود را دارند.

تخصیص متراژ فضا در اصول طراحی کتابخانه عمومی

ابعاد کلی یک کتابخانه با توجه به تراکم منطقه ای که سایت کتابخانه در آن واقع است، میزان گردش کتاب ها، تعداد متون و کتاب های موجود در کتابخانه و میزان جمعیت کتابخانه تعیین می شود. جا نمایی کتابخانه در موقعیت زمین طبق ضوابط طراحی کتابخانه باید به گونه ای باشد که بهترین دسترسی را به وسایل حمل و نقل عمومی و خیابان های اصلی داشته باشد.

ابعاد قفسه ها

قفسه ها در ابعاد ۲۰۰ تا ۲۳۰ میلی متر جزو ابعاد استاندارد به شمار می روند و همینطور در صورت استفاده از قفسه های دوطرفه می توان از قفسه هایی با عمق ۴۵۰ میلی متر استفاده نمود. اما ابعاد ۲۳۰ رایج ترین ابعاد است و برای کتاب هایی با عرض بیشتر باید از قفسه هایی با ابعاد متفاوت استفاده نمود. در یک بررسی کلی می توان گفت در ضوابط طراحی کتابخانه حدود ۸۰ درصد قفسه ها ۲۰۰ میلی متری، ۱۵ درصد ۲۵۰ و ۵ درصد ۳۰۰ میلی متری هستند. ارتفاع طبقات می توان تا ۲۲۲۰ میلی متر نیز طراحی شود.

ابعاد میزها

مبلمان کتابخانه در سالن مطالعه شامل میز ها و صندلی ها از مهم ترین اجزای کتابخانه هستند. استاندارد بودن ابعاد و راحتی استفاده از آن ها جزو اولویت های اصول طراحی کتابخانه عمومی می باشد. ابعاد میزهای تک نفره ۶۰۰ در ۹۰۰ میلی متر است. ۹۰۰ در ۱۲۰۰ طبق ضوابط طراحی کتابخانه برای میز های دونفره در نظر گرفته می شود. میز های جمعی قابلیت استفاده ۴ تا ۱۲ نفر را دارند. عرض میز های جمعی نباید از ۱۲۰۰ کمتر باشد و فاصله های جانبی بین هر دو نفر حداقل ۹۰۰ میلی متر است.

ابعاد صندلی ها

صندلی ها طبق ضوابط طراحی کتابخانه باید راحت باشند و استفاده از آن ها به مرور باعث خستگی نشود. ارتفاع صندلی برای سنین ۵ تا ۶ سال، ۴۲۰ میلی متر، ۶ تا ۱۲ سال، ۴۶۰ و بزرگسالان تا ۵۰۰ میلی متر نیز می رسد.

نورپردازی در اصول طراحی کتابخانه عمومی

از ویژگی های اصلی نورپردازی برای محیط این است که چشم را دچار خستگی و خیرگی نکند، رنگ مناسبی داشته باشد و برای مطالعه مناسب باشد، میزان روشنایی یکنواختی داشته باشد و زیاد و کم نشود، همچنین نورپردازی محیط نباید گرمای محیط را افزایش دهد. دو نوع نورپردازی طبیعی و مصنوعی برای فضاهای کتابخانه وجود دارد. در مورد نورپردازی طبیعی باید توجه داشته باشید در ساعاتی از روز که نور شدید و آزار دهنده است حتما از سایبان برای پنجره های کتابخانه استفاده شود.

طبق ضوابط طراحی کتابخانه حتما باید به این نکته توجه داشت که برای هر میز نور موضعی سقفی جدا وجود داشته باشد به گونه ای که ایجاد سایه نکند و به مرور باعث خستگی نیز نشود. رنگ نورها ترکیبی از زرد و سفید باشد و شدت آن ها آزار دهنده نباشد.

تهویه در ضوابط طراحی کتابخانه

یکی از اصول مهم طراحی کتابخانه عمومی یا کتابخانه های خصوصی، تهویه مطبوع آن است. به خصوص برای فضاها و سالن هایی که کتاب های نفیس و مهم نگهداری می شوند لازم است تهویه به درستی صورت گیرد تا کتاب ها آسیب نبینند. عواملی مانند رطوبت نسبی هوا، دمای محیط، جریان هوا و … می توانند بر کتاب ها تاثیر بگذارند و به مرور باعث تخریب آن ها شوند. از طرفی تهویه مطبوع سالن های مطالعه نیز جزو اولیت های ضوابط طراحی کتابخانه بوده و بر آسایش حرارتی افراد حاضر در کتابخانه تاثیر زیادی دارد. در کل به منظور ایجاد بهترین شرایط برای نگهداری کتب و همچنین تامین آرامش مطالعه کنندگان، ایجاد فضایی عاری از گرد وغبار، گاز، مایع و اسید الزامی است و دما و رطوبت محیط نیز باید دائما تحت کنترل باشد.

نکات مهم در اصول طراحی کتابخانه عمومی

• آرامش و سکوت: همان طور که پیش تر نیز گفته شد، یکی از ویژگی های مهم برای هر کتابخانه ای سکوتی است که در آن وجود دارد. به این منظور باید از متریال آکوستیک و جاذب صدا استفاده کرده و حتما فضا را با عایق های صوتی تجهیز کرد.
• انعطاف پذیری: یکی دیگر از نکات در ضوابط طراحی کتابخانه ، انعطاف پذیری محیط می باشد. به این منظور می توان از اجرای پارتیشن ها و جداکننده های فضا استفاده نمود.
• نور ملایم: نور مطلوب برای فضای کتابخانه نور شمال است. تابش مستقیم خورشید در فضاهای مطالعه به هیچ عنوان توصیه نمی شود.
• دسترسی های معلولین: استفاده از آسانسور یا رمپ  برای بخش های مختلف کتابخانه و تامین دسترسی افراد معلول الزامی است.

برای مطالعه بیشتر:

ضوابط طراحی شهربازی

ضوابط طراحی مجتمع تجاری اداری

اصول طراحی بانک