استعلام قیمت
عمران مدرن بازار نوین ارتباطات ساختمانی
مسئولیت گودبرداری بر عهده پیمانکار، ناظر، طراح، شهرداری، مالک و کارفرما است. در مباحث 12 و 7 مقررات ملی ساختمان، وظایف پیمانکار و ناظر به طور دقیق مشخص شده است. اگر گودبرداری به صورت اصولی انجام شود، احتمال وقوع حادثه کاهش می‌یابد. مجموعه عمران مدرن، خدمات تخصصی مرتبط با گودبرداری را به طور کامل در یک مجموعه فراهم آورده است. در پروژه‌های ساختمانی در ایران، بارها شاهد حوادث ناگواری در جریان گودبرداری بوده‌ایم. سوال اصلی این است که مسئولیت گودبرداری با کیست ؟ پرونده‌های حقوقی متعددی در این زمینه مطرح شده‌اند و میزان قصور هر یک از ارگان‌های مسئول از ضوابط گودبرداری بسته به هر پرونده متفاوت است. در ادامه، جزئیات مربوط به حدود مسئولیت‌ها، سهم قصور و وظایف بررسی شده است.
مسئولیت گودبرداری با کیست ( در هر مرحله از پروژه )
در جدول زیر، 10 مرحله کلیدی گودبرداری به همراه فعالیت‌های مرتبط، نکات و استانداردهای لازم، و افراد یا نهادهای مسئول هر مرحله با جزئیات معرفی شده‌اند:
| مرحله | فعالیت | نکات و استانداردها | مسئولیت |
| مطالعات اولیه | بررسی زمین و انجام مطالعات ژئوتکنیکی | انجام مطالعات کامل ژئوتکنیکی برای شناسایی نوع خاک، سطح آب زیرزمینی، و وضعیت زمین | مهندس ژئوتکنیک |
| طراحی سازه نگهبان | طراحی سیستم‌های پایدارسازی | طراحی دقیق سازه‌های نگهبان نظیر دیوارهای نگهبان، شمع‌ها، و سازه‌های موقت برای پایداری گود | مهندس سازه |
| مجوزها و تاییدات | دریافت مجوزهای لازم | اخذ مجوزهای ضروری از نهادهایی مانند شهرداری و سازمان نظام مهندسی | پیمانکار و مالک |
| برنامه‌ریزی | تدوین برنامه زمان‌بندی | تهیه برنامه زمان‌بندی دقیق برای مراحل مختلف گودبرداری و پایدارسازی | مدیر پروژه |
| نظارت و کنترل | نظارت مستمر بر عملیات | نظارت مداوم بر عملیات گودبرداری و پایدارسازی توسط ناظرین پروژه | ناظر پروژه |
| استفاده از تجهیزات مناسب | بهره‌گیری از ماشین‌آلات مدرن | استفاده از تجهیزات مدرن و مناسب برای گودبرداری و نصب سازه‌های نگهبان | پیمانکار |
| مدیریت ایمنی | شناسایی و مدیریت خطرات | شناسایی خطرات احتمالی و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از حوادث | مدیر ایمنی |
| مستندات و گزارش‌دهی | ثبت و نگهداری مستندات | تهیه و نگهداری دقیق مستندات از تمامی مراحل پروژه | مدیر پروژه |
| بررسی‌های دوره‌ای | انجام بازرسی‌های دوره‌ای | انجام بازرسی‌های منظم برای اطمینان از پایداری و ایمنی گود | ناظر پروژه و مهندس ژئوتکنیک |
| پایدارسازی نهایی | اجرای سازه‌های دائمی | نصب سازه‌های دائمی جهت پایدارسازی نهایی گود و جلوگیری از نشست و ریزش | پیمانکار و مهندس سازه |
در مبحث 12 مقررات ملی ساختمان ایران، مسئولیت گودبرداری به چه کسانی واگذار شده است؟
این مبحث به‌طور ویژه به ایمنی و حفاظت در کارگاه‌های ساختمانی پرداخته و مقرراتی را تعیین می‌کند که وظیفه گودبرداری را بر عهده مجری پروژه (پیمانکار) و ناظر مقیم می‌گذارد. طبق این آیین‌نامه، پیمانکار موظف است تمامی اصول ایمنی و استانداردهای مربوط به گودبرداری را رعایت کند، و ناظر مقیم مسئولیت نظارت بر اجرای صحیح این اصول را بر عهده دارد.
در مبحث 7 مقررات ملی ساختمان، مسئولیت گودبرداری بر عهده چه کسانی است؟
این مبحث بر اصول طراحی و اجرای سازه‌های نگهبان و تثبیت گودها تمرکز دارد. وظیفه اجرای صحیح این سازه‌ها به عهده پیمانکار است و نظارت بر اجرای دقیق آنها به ناظر سازه واگذار شده است.
اما در آیین‌نامه‌های دیگر کشورها، مسئولیت گودبرداری چگونه تعیین شده است؟
آیین‌نامه OSHA ایالات متحده آمریکا: در آمریکا، “سازمان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای” (OSHA) وظایف مربوط به گودبرداری و ایمنی آن را تعیین می‌کند. بر اساس این استانداردها، پیمانکار باید تمامی خطرات مرتبط با گودبرداری را ارزیابی کرده و اقدامات ایمنی لازم را اجرا کند. همچنین، کارفرما مسئول است که اطمینان حاصل کند همه کارگران آموزش‌های لازم را دیده و تجهیزات ایمنی مناسبی در اختیار دارند.
آیین‌نامه CDM بریتانیا: در بریتانیا، مقررات CDM وظایف مرتبط با گودبرداری را میان طراح، پیمانکار و کارفرما تقسیم می‌کند. این مقررات تاکید می‌کنند که تمامی طرف‌ها باید در مراحل طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای گودبرداری با یکدیگر همکاری کنند تا ایمنی و پایداری پروژه تضمین شود.
آیین‌نامه DIN آلمان: در آلمان، استاندارد DIN 4124 به مسائل مربوط به گودبرداری و ایمنی آن می‌پردازد. طبق این استاندارد، پیمانکار مسئول اجرای تمام اصول ایمنی و فنی است و ناظر پروژه باید بر اجرای صحیح این اصول نظارت کند.
در اغلب کشورها، مسئولیت گودبرداری عمدتاً به پیمانکاران و مهندسان ناظر محول می‌شود. برای مثال، در آمریکا، قوانین OSHA پیمانکاران را به رعایت اصول ایمنی و محافظت از کارگران و مجاورین ملزم می‌کند. در بریتانیا نیز مقررات CDM بر اهمیت مسئولیت پیمانکاران و مهندسان در اجرای ایمن پروژه‌ها تاکید دارد.
نمونه‌های واقعی از حوادث گودبرداری و مسئولیت‌های مرتبط
در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از حوادث مرتبط با گودبرداری غیراصولی در ایران به دست آمده است. تعدادی از این حوادث شامل موارد زیر است:
- فروپاشی ساختمان در تهران (مهر 1395): به دلیل گودبرداری غیراصولی و ناپایداری دیوارها، ساختمانی 5 طبقه در تهران دچار فروپاشی شد و در نتیجه چندین نفر جان باخته یا مجروح شدند.
- نشست زمین و آسیب به ساختمان در اصفهان (اردیبهشت 1398): فقدان زهکشی مناسب و بی‌توجهی به شرایط زمین‌شناسی منجر به نشست زمین و تخریب بخشی از یک ساختمان مسکونی در اصفهان شد.
- ریزش دیوار گودبرداری در مشهد (خرداد 1400): عدم استفاده از روش‌های ایمن‌سازی مانند نیلینگ و نبود پایش و کنترل دقیق، سبب ریزش دیوار گودبرداری شد و دو نفر جان خود را از دست دادند.
- فروپاشی تونل مترو در تبریز (مرداد 1396): عدم رعایت استانداردهای ایمنی و ضعف در طراحی و نظارت بر پروژه، باعث فروپاشی تونل در حال ساخت مترو شد که در این حادثه، سه کارگر جان باختند.
- ریزش دیوار همجوار در شیراز (دی 1402): گودبرداری عمیق بدون انجام مهاربندی و تقویت لازم دیوارهای مجاور، موجب ریزش دیوار همجوار و تخریب کامل یک ساختمان مسکونی شد.
در ایران، مسئولیت گودبرداری با کیست ؟
مسئولیت حوادث گودبرداری در ایران عمدتاً بر عهده مالک زمین و پیمانکار است، هرچند بسته به شرایط و جزئیات هر پرونده، این مسئولیت‌ها ممکن است متفاوت باشد. در صورت بروز حادثه، این افراد مسئولیت کیفری و مدنی خواهند داشت و موظف به جبران خسارات وارده هستند. بر اساس ماده ۳۳۳ قانون مدنی، اگر مالک یا پیمانکار در جریان گودبرداری اصول ایمنی را رعایت نکنند و خسارتی به افراد یا اموال وارد شود، مسئول جبران آن خواهند بود. به عنوان نمونه، در حادثه ریزش گود منطقه شهران، مهندس ناظر به دلیل ارائه گزارش نامفهوم و عدم ارسال به موقع آن، و همچنین مهندس محاسب به علت تهیه نقشه‌های نامناسب با شرایط گود، هر دو به میزان 10% مسئول شناخته شدند. شهرداری نیز به دلیل عدم جلوگیری از ادامه فعالیت مقصر شناخته شد.
نقش‌ها و مسئولیت‌های مرتبط با گودبرداری
مسئولیت گودبرداری با کیست ؟ آیا میتوان مالک را در گودبرداری غیر اصولی مقصر دانست ؟ مسئولیت‌های مرتبط با گودبرداری در ایران میان مالک، مجری یا پیمانکار، طراح، ناظر و نهادهای قانونی تقسیم می‌شود:
مسئولیت مالک ساختمان
مالک ساختمان باید:
دریافت مجوز: پیش از آغاز هر پروژه عمرانی، مجوزهای لازم را از شهرداری اخذ کند.
انتخاب مهندسان مجرب: عملیات اجرایی را به مهندسان دارای پروانه اشتغال بسپارد.
ارائه مشخصات فنی املاک مجاور: اطلاعات فنی املاک مجاور را به مجری ارائه دهد.
قرارداد با آزمایشگاه ژئوتکنیک: در صورت نیاز، با شرکت‌های ژئوتکنیک قرارداد بسته و گزارش‌ها و نقشه‌های موضوعی را تهیه کند.
ایمنی در گودبرداری
کارفرما موظف است:
اطلاعات املاک مجاور: مشخصات فنی املاک مجاور را تهیه و در اختیار مجری بگذارد.
تجهیزات ایمن‌سازی: در صورت بروز خطر برای محدوده بیرون پروژه، تجهیزات لازم برای ایمن‌سازی را فراهم کند.
قرارداد با شرکت‌های ژئوتکنیک: در صورت وجود خطرات جدی، با شرکت‌های خدمات فنی ژئوتکنیک قرارداد ببندد.
مسئولیت‌های مجری گودبرداری
مجری باید:
پروانه اشتغال: دارای پروانه اشتغال به کار از وزارت راه و شهرسازی باشد.
استفاده از شرکت‌های پیمانکاری: در صورت بروز خطرات زیاد، از شرکت‌های پیمانکار استفاده کند.
تضمین ایمنی: با استخدام کارکنان واجد صلاحیت، ایمنی محیط کار را تضمین کرده و از سلامت کارگران و افراد مجاور کارگاه محافظت کند.
محافظت از تجهیزات: تجهیزات و مصالح ساختمانی را به گونه‌ای قرار دهد که خطری برای عابران و تأسیسات عمومی نداشته باشد.
وظایف مهندس طراح در گودبرداری
مهندس طراح باید:
طراحی نقشه‌ها: کلیه طرح‌ها و نقشه‌های فنی را تهیه کند.
بازدید از محل: پیش از شروع کار، محل پروژه را بازدید کرده و وضعیت محوطه را بررسی کند.
ارائه گزارش: گزارش بررسی وضعیت ساختمان‌های مجاور را به مهندس مجری ارائه دهد.
مسئولیت‌های مهندس ناظر
مهندس ناظر باید:
نظارت بر عملیات: بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی نظارت داشته باشد.
گزارش به شهرداری: به ازای هر مرحله گودبرداری یا حداکثر هر سه متر عمق گود، گزارش وضعیت را به شهرداری ارائه دهد.
اعلام تخلفات: در صورت مشاهده تخلف، تذکر کتبی به مجری داده و موضوع را به شهرداری و سازمان نظام مهندسی اطلاع دهد.
نکات گزارش‌دهی مسئول گودبرداری
در پاسخ به این سوال که مسئولیت گودبرداری بر عهده کیست، مهندس ناظر اولین فردی است که مورد توجه قرار می‌گیرد. اگر ناظر به دقت تمامی مراحل گزارش‌دهی را انجام دهد و هشدارهای لازم را به نهادهای مربوطه بدهد، می‌تواند از بروز حوادث جلوگیری کند و در صورت وقوع حادثه، مسئولیت کمتری داشته باشد. گزارش‌های مهم شامل:
ذکر دقیق مرحله عملیات تخریب: باید در تمام نامه‌ها مشخص شود که عملیات در چه مرحله‌ای قرار دارد.
ثبت نسخه کپی نامه‌ها: از تمامی نامه‌ها نسخه کپی نگهداری شود و از دبیرخانه سازمان‌های مربوطه رسید دریافت گردد.
مکاتبه و گزارش‌دهی مستمر: در صورت عدم واکنش شهرداری یا مراجع دیگر، مکاتبات و گزارش‌ها باید با فاصله زمانی تکرار شود.
مسئولیت شهرداری: در نامه‌ها باید ذکر شود که پس از این تاریخ، مسئولیت عواقب هرگونه فعالیت بر عهده شهرداری است.
شفاف‌سازی وظایف و مسئولیت‌ها: وظایف و مسئولیت‌های تمامی طرف‌های درگیر به وضوح شرح داده شود تا در صورت بروز مشکل، هر کدام مسئولیت خود را بپذیرند.
نامه به مالک با موضوع: درخواست ارائه نقشه سازه نگهبان و رعایت اصول ایمنی
مسئولیت گودبرداری با کیست آیا مهندس ناظر را میتوان مسئول دانست ؟ این نامه از سوی مهندس ناظر به مالک ارسال می‌شود و در آن درخواست می‌شود که نقشه سازه نگهبان تهیه و تمامی موارد ایمنی رعایت شود.
نامه به شهرداری با موضوع: تخلف در عملیات تخریب و درخواست توقف عملیات
این نامه از سوی مهندس ناظر به شهرداری ارسال می‌شود و شامل گزارشی از تخلفات صورت گرفته در عملیات تخریب و درخواست توقف فوری عملیات است.
- مسئولیت گودبرداری و بررسی نقش نهادهای قانونی شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی و ادارات راه و شهرسازی مسئولیت‌هایی دارند که در زیر به آنها اشاره شده است:
- صدور مجوز ساخت: شهرداری‌ها مسئول صدور مجوزهای ساخت می‌باشند.
- ارائه مجوز به مهندسان: سازمان نظام مهندسی مجوزهای لازم را به مهندسان و شرکت‌های ذی‌صلاح ارائه می‌کند.
- نظارت بر نقشه‌ها و پیشرفت پروژه‌ها: اداره راه و شهرسازی بر نقشه‌ها و پیشرفت پروژه‌ها نظارت دارد.
- جدول مسئولیت‌ها در پروژه گودبرداری جدول زیر مسئولیت‌های مرتبط با گودبرداری و وظایف هر یک از افراد یا نهادهای دخیل را به طور خلاصه بررسی می‌کند:
| مسئول | وظایف |
| مالک ساختمان | دریافت مجوز، انتخاب مهندسان مجرب، قرارداد با شرکت‌های ژئوتکنیک |
| کارفرما | تهیه مشخصات املاک مجاور، فراهم کردن تجهیزات ایمن‌سازی |
| مجری گودبرداری | داشتن پروانه اشتغال، استفاده از شرکت‌های پیمانکاری، تضمین ایمنی |
| مهندس طراح | تهیه نقشه‌ها و طرح‌ها، بازدید از محل، ارائه گزارش |
| مهندس ناظر | نظارت بر عملیات، ارائه گزارش به شهرداری، اعلام تخلفات |
| نهادهای قانونی | صدور مجوز ساخت، ارائه مجوز به مهندسان، نظارت بر نقشه‌ها |
بررسی سهم قصور در حوادث گودبرداری در بررسی یک حادثه گودبرداری در شهر تهران، سهم قصور هر نهاد و شخص به این ترتیب در نظر گرفته شده است:
- شهردای: 20%
- مالک: 18%
- سازمان نظام مهندسی ساختمان: 17%
- وزارت راه و شهرسازی: 15%
- مجری (سازنده بدون صلاحیت): 14%
- ناظر: %10
- طراح: 6%
این درصدها نشان‌دهنده توزیع مسئولیت در این حادثه خاص هستند. شهرداری، مالک و سازمان نظام مهندسی ساختمان بیشترین سهم را در وقوع حادثه داشته‌اند. در نهایت، تأکید می‌شود که در هر پروژه، تمامی افراد و نهادهای مسئول باید وظایف خود را با دقت و جدیت دنبال کنند.
برای مطالعه بیشتر :
دیدگاهتان را بنویسید